Τρίτη 26 Φεβρουαρίου 2008

Η μικρή μου εγκυκλοπαίδεια: απαλλοτριώστε την!

ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ
...Ο Χέγκελ συνέδεσε το θεσμό της ιδιοκτησίας με το γεγονός ότι ο άνθρωπος ήρθε να ζήσει σε έναν κόσμο όπου, αν και διαμορφωμένος από τη δική του γνώση και τον δικό του μόχθο, δεν ήταν πλέον δικός του, αλλά ορθωνόταν εναντίον των εσώτερων αναγκών του - ένας ξένος κόσμος διεπόμενος από αμείλικτους νόμους, ένας "νεκρός" κόσμος όπου η ανθρώπινη ζωή ματαιώνεται. Έτσι τα Νεανικά Θεολογικά Γραπτά αποτέλεσαν την αρχική διατύπωση της ιδέας της "αλλοτρίωσης", που επρόκειτο να παίξει αποφασιστικό ρόλο στην μελλοντική εξέλιξη της εγελιανής φιλοσοφίας.
Η πρώτη θεώρηση των θρησκευτικών και πολιτικών προβλημάτων από τον Χέγκελ φτάνει στη διεισδυτική παρατήρηση ότι η απώλεια της ενότητας και της ελευθερίας -ως ιστορικό γεγονός- είναι γενικό γνώρισμα της σύγχρονης εποχής και παράγων που χαρακτηρίζει όλες τις συνθήκες της ιδιωτικής και κοινωνικής ζωής. Αυτή η απώλεια της ελευθερίας και της κοινότητας, λεει ο Χέγκελ, είναι φανερή στις πολυάριθμες αντιθέσεις που πλημμυρίζουν την ζωή του ανθρώπου, και ιδιαίτερα στην αντίθεση ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση. Αυτή η αντίθεση, η οποία μετέβαλε τη φύση σε εχθρική δύναμη που έπρεπε να κυριαρχηθεί από τον άνθρωπο, οδήγησε σε ανταγωνισμό ανάμεσα στην ιδέα και την πραγματικότητα, ανάμεσα στη σκέψη και το πραγματικό, ανάμεσα στην συνείδηση και την ύπαρξη. Ο άνθρωπος ανακαλύπτει διαρκώς ότι αποβάλλεται από έναν κόσμο που είναι ενάντιος και ξένος στις παρορμήσεις και τις επιθυμίες του. Πώς θα μπορούσε λοιπόν να ξαναφτιαχτεί αυτός ο κόσμος κατά τρόπο που να εναρμονίζεται με τις δυνατότητες του ανθρώπου;..
..."η ανάγκη της φιλοσοφίας γεννιέται όταν η ενοποιητική δύναμη έχει εξαφανιστεί από την ζωή των ανθρώπων, όταν οι αντιφάσεις έχουν χάσει την ζωντανή τους αλληλοσύνδεση και αλληλεξάρτηση και έχουν πάρει μίαν αυτόνομη μορφή" (Χέγκελ)
...Η ενοποιητική δύναμη για την οποία μιλάει αναφέρεται στη ζωτική αρμονία του ατομικού και του κοινού συμφέροντος, η οποία επικρατούσε στις αρχαίες δημοκρατίες και η οποία διασφάλιζε την ελευθερία του συνόλου και συγχώνευε τις συγκρούσεις μέσα στη ζωντανή ενότητα του Volksgeist. Όταν χάθηκε αυτή η αρμονία, η ζωή του ανθρώπου κατακλύστηκε από βαθύτατες συγκρούσεις που δεν μπορούσε πλέον να τις ελέγξει το σύνολο...
(Χ. Μαρκούζε, λόγος και επανάσταση, σ.52)
Στους περασμένους αιώνες, μια σημαντικότατη αιτία αλλοτρίωσης βρισκόταν στο γεγονός ότι το ανθρώπινο ον υπότασσε τη βιολογική του ατομικότητα στην τεχνική οργάνωση: ήταν ένας φορέας εργαλείων` δεν μπορούσαν να συναρμολογηθούν τεχνικά σύνολα παρά μόνο με τη βοήθεια του ανθρώπου, σα φορέα εργαλείων. Ο παραμορφωτικός χαρακτήρας αυτού του πράγματος ήταν ταυτόχρονα ψυχικός και σωματικός.
(G. Simondon, ο τρόπος ύπαρξης των τεχνικών αντικειμένων)
ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
Η αναδιάρθρωση υλοποιείται συνήθως μέσα από στρατηγικές βελτίωσης της παραγωγικής ευελιξίας και προσαρμογής στην αγορά. Η ευέλικτη παραγωγή εμφανίζεται με πολλές μορφές και χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα στοιχεία οργάνωσης και εξοπλισμού όπως (Sayer 1986, Schonberger 1982)
τη δυνατότητα συνεχούς μεταβολής της διαδικασίας παραγωγής, που επιτρέπει τη συχνή διαφοροποίηση των παραγόμενων προϊόντων
τον πολυλειτουργικό εξοπλισμό, που επιτρέπει τον απαναπρογραμματισμό των μηχανών σε διαφορετικά καθήκοντα
τη "χειροτεχνική" και όχι τη μαζική τεχνική κουλτούρα των εργαζομένων, που διευκολύνει την ενεργητική συμμετοχή στην παραγωγή και την ανάληψη πρωτοβουλιών
την κινητικότητα των εργαζομένων μέσα στο εργοστάσιο και τη συχνή αλλαγή καθηκόντων
τα μη ιεραρχικά συστήματα οργάνωσης της εργασίας και τις συλλογικές μορφές εργασίας που επιτρέπουν την ατομική ευελιξία και τις πρωτοβουλίες
τα συστήματα διαχείρισης των στοκ στη-στιγμή (just in time) που, βελτιώνοντας τη συνεργασία ανάμεσα στα κατακερματισμένα τμήματα μιάς παραγωγής, περιορίζουν τα αποθέματα, την εργασία αποθήκευσης και τους αποθηκευτικούς χώρους.
(Νίκος Νομικός, Τεχνοπόλεις, 1993)

ΑΠΟΛΥΤΗ ΙΔΕΑ

Μια βασική έννοια της χεγκελιανής φιλοσοφίας είναι ότι καθετί που υπάρχει είναι τελικά η απόλυτη ιδέα (το απόλυτο πνεύμα, ή στην απλή γλώσσα ο Θεός), και ότι η απόλυτη ιδέα δεν είναι ούτε μια σειρά σταθερά καθορισμένων πραγμάτων ούτε ένα σύνολο στατικών ιδιοτήτων, αλλά μια δυναμική οντότητα που βρίσκεται σε μια κυκλική διαδικασία της αλλοτρίωσης και της κατάργησης της αλλοτρίωσης. Η φύση είναι απλώς μια αυταλλοτριωμένη μορφή του απόλυτου πνεύματος, και ο άνθρωπος είναι το απόλυτο στη διαδικασία της κατάργησης της αλλοτρίωσης. Ολόκληρη η ανθρώπινη ιστορία είναι η διαρκής αύξηση της ανθρώπινης γνώσης του απόλυτου και ταυτόχρονα η εξέλιξη της αυτογνωσίας του απόλυτου, το οποίο μέσω του πεπερασμένου πνεύματος αποκτά συνείδηση του εαυτού του και, ξαναγυρίζει, από την αλλοτρίωση του μέσα στη φύση, στον εαυτό του. επειδή η αλλοτρίωση του απόλυτου πνεύματος στη φύση δεν είναι γεγονός εξαρτημένο από το χρόνο, αλλά άχρονο γεγονός, αυτό σημαίνει ότι η αφετηρία της παγκόσμιας ιστορίας είναι το ήδη αλλοτριωμένο πνεύμα, και ότι ολόκληρη η ιστορία ανάγεται στη διαδικασία της κατάργησης της αλλοτρίωσης.
(Γ. Πέτροβιτς, η αλλοτρίωση και η κατάργηση της, σελ. 10)
ΑΣΥΝΕΙΔΗΤΟ
Το Αυτό, ο ασυνείδητος πυρήνας του ψυχισμού, περιλαμβάνει το σύνολο των περιεχομένων που αναπαριστούν ό,τι είναι απρόσωπο ή ό,τι δεν είναι παρόν, αντιστέκεται ή συγκρούεται με το πεδίο της συνείδησης (ορμές, απωθημένες σεξουαλικές επιθυμίες, ο Λόγος του Άλλου).
Το ασυνείδητο συγκροτείται σε κάποιο χρόνο, δημιουργώντας τον ιδιόκοσμό του ως έναν «τόπο» ο οποίος αποτελείται από δυο βασικές κατηγορίες στοιχείων: τις εικόνες (σημεία και σύμβολα) και τις ορμές (αισθήματα που πραγματοποιούν διάφορες επιθυμίες) οι οποίες καθ’ εαυτές γίνονται αντικείμενο της συνείδησης μόνο μέσω αυτών των εικόνων που αντιπροσωπεύουν. Τα περιεχόμενα του έτσι είναι διαδοχικές εγγραφές από διάφορες σημαίνουσες ενορμητικές απωθήσεις (καλέσματα, παιδικές μνήμες, αισθητηριακά ερεθίσματα, διεγέρσεις, κατάλοιπα, εντυπώσεις κτλ.) οι οποίες είναι παρούσες ως αναπαραστάσεις που συνοδεύονται από επιθυμητικά συναισθήματα. Για τον Φρόυντ υπάρχει μια δομική διαφορά μεταξύ των αναπαραστάσεων και των ορμών. Οι ορμές αντιστοιχούν στις διαδικασίες εκφόρτισης/δράσης του υποκειμένου που γίνονται αντιληπτές ως αισθήσεις, ενώ οι ψυχικές αναπαραστάσεις που αρθρώνονται στο εσωτερικό της εμπειρίας ικανοποίησης αφορούν τις ψυχικές επενδύσεις των ιχνών της μνήμης, μπορούν να κατανοηθούν ως αληθινές σκηνοθεσίες ασυνείδητης επιθυμίας. Η επιθυμία (libido), ενώ πηγάζει μέσα από την απώλεια (έλλειψη) του πρώτου αντικειμένου που ικανοποιεί την ανάγκη η οποία γίνεται αισθητή μέσω μιας ορμής, συγκροτείται στη βάση μιας διακίνησης αδιάσπαστα συνδεδεμένης με τα μνημονικά ίχνη και επιτυγχάνει την εκπλήρωση της μέσα από την ψευδαισθητική αναπαραγωγή των αναπαραστάσεων που έχουν γίνει σήματα αυτών των ιχνών. Η ύπαρξη του ασυνειδήτου σημαίνει ότι μια παράσταση που αντιπροσωπεύει μια ορμή, η οποία δεν μπορεί ή δεν πρέπει να ικανοποιηθεί, δεν καταστρέφεται αλλά απομακρύνεται από τη συνείδηση βρίσκοντας τόπο στο ασυνείδητο όπου εγγράφεται και όπου γυρεύει την ευκαιρία να επανέλθει και να ικανοποιηθεί με άλλο τρόπο.
(Β Ρωμανός, το υποκείμενο στην ύστερη νεωτερικότητα)

[Ο Καστοριάδης θεωρεί το ασυνείδητο, ως μια αδιαχώριστη «παραστασιακή/αισθηματική/προθεσιακή» ροή, που δεν μπορεί ποτέ να καθοριστεί απόλυτα χωρίς να παύει να επιδέχεται επιμέρους καθορισμούς. Αντιστοιχεί σε ένα ριζικά διαφορετικό τρόπο του είναι από αυτόν που θέτει η παραδοσιακή λογική, τον οποίο και ονομάζει μάγμα. Το μάγμα ορίζεται ως «αυτό από το μπορούμε να εξάγουμε (ή μέσα στο οποίο μπορούμε να κατασκευάσουμε) συνολιστικές οργανώσεις απροσδιόριστου αριθμού αλλά που δεν μπορεί ποτέ να ανασυγκροτηθεί (ιδεατά) με συνολιστική (πεπερασμένη ή άπειρη) σύνθεση αυτών των οργανώσεων»] (Φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας, σ. 479)

ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ

Ο άνθρωπος ως είδος είναι επίσης ένα «καθολικό» και γι’ αυτό «ελεύθερο» έναντι της φύσης και του αντικειμενικού κόσμου, ον. Έχει το προνόμιο έναντι όλων των άλλων όντων να θέτει ως αντικείμενό του όλα τα είδη των όντων. Πάνω απ’ όλα έχει την ικανότητα να θέτει ως αντικείμενο της θέλησης και της συνείδησης του την ίδια του την δραστηριότητα, τη δράση που συνιστά τη ζωή του. Ο άνθρωπος οργανώνει τη δράση του επί τη βάσει του λόγου που διαθέτει και της «συνείδησης» που διαμορφώνει, τα οποία και του επιτρέπουν να υπερβαίνει την μερικότητα των συνθηκών εντός των οποίων εκάστοτε βρίσκεται, να σκέπτεται πέραν αυτής, να συλλαμβάνει τον κόσμο ως γενικότητα-καθολικότητα, και να ζει για τούτο μια ζωή εννοημένη και πνευματική, όχι μια ζωή μονόπλευρη φυσική-ζωή.
Παρόλο που η ελευθερία –η υπόρρητη αρχή της ορθολογικής θέλησης- είναι πραγματική μόνο όταν η θέληση είναι υποκειμενική, η τελευταία κερδίζει την αυτονομία της μόνο κάτω από καθολικούς νόμους, δηλαδή όταν επιδεικνύει υπευθυνότητα. Σε αυτή την εγγενή διάσταση μεταξύ της ατομικής πράξης και της δυνάμει ικανότητας της ν’ ανοιχτεί σε μια συλλογικότητα, βρίσκουμε την πηγή όλων των εσωτερικών συγκρούσεων και αντινομιών του σύγχρονου πολιτισμού. Και στις τέσσερις κύριες συνδηλώσεις της «αρχής της υποκειμενικότητας» οι οποίες συνοδεύουν τις περίπλοκες και αντιφατικές αλλαγές που επέφερε η Νεωτερικότητα, ελλοχεύει η απειλή και ο κίνδυνος:
Η άνευ όρων ανάδυση της υποκειμενικότητας μπορεί να γίνει ένας ανομικός ατομισμός που καταργεί όλους τους κοινούς δεσμούς (όπως εκδηλώνεται για παράδειγμα στην περίπτωση του καπιταλιστικού ατομισμού)·
το δικαίωμα στην κριτική μπορεί να γίνει αυτοκαταστροφικό όταν γίνεται ολοκληρωτικά, κατά τέτοιο τρόπο ώστε να γυρίζει ενάντια στον εαυτό του και να υποβαθμίζει την ίδια τη βάση για κριτική·
η αυτονομία της πράξης μπορεί να μετατραπεί σε καταστροφή και τρομοκρατία όταν στο αίτημα για την αφηρημένη απόλυτη ελευθερία δεν υπάρχει καμία δύναμη που να της αντιστέκεται και τέλος
ο στοχασμός πάνω στην ίδια τη σκέψη του ανθρώπου για τον κόσμο μπορεί να εκφυλιστεί σε μια αφηρημένη συζήτηση για τη Σκέψη και το Ον.
Ερώτημα: Από τη στιγμή που οι περιοριστικές δυνάμεις του ασυνειδήτου και της γλώσσας εμφανίζονται ως αντικειμενοποιημένες, ανώνυμες δυνάμεις που υπερβαίνουν την ικανότητα του υποκειμένου να ανιχνεύσει ή να επιδράσει άμεσα πάνω τους, θα μπορούσε να είναι δυνατή η διατύπωση μιας «συνθήκης δυνατότητας» της αυτονομίας;
Για τον Καντ το υποκείμενο θεωρείται πραγματικά ελεύθερο μόνον όταν πράττει ηθικά. Η ύπαρξη ενός ζωτικού χώρου που να επιτρέπει τη θετική διενέργεια των στόχων, η ανεξαρτησία επομένως από τα εξωτερικά εμπόδια και την επιτηδευμένη παρεμβολή των άλλων, είναι προϋπόθεση της ελεύθερης πράξης.
Χρειάζεται επομένως κάποιο κανονιστικό κριτήριο με αναφορά στο οποίο θα αποτιμάται το ηθικό περιεχόμενο των επιμέρους επιλογών και πράξεων.
[η πλήρης αποδοχή των κριτικών της καντιανής θέσης θα μας οδηγούσε στην ουσιαστική άρνηση της δυνατότητας μη καθορισμένης δράσης ή και σκέψης. Σε αυτή την προοπτική το άτομο και η κοινωνία μπορούν να θεωρηθούν μόνο σαν συστήματα που ισορροπούνται από μηχανισμούς πέρα από τον έλεγχο των δρώντων και στα οποία ό,τι υπάρχει είναι εκ των προτέρων νομιμοποιημένο και αποδεκτό]
Για τη διαλεκτική του Διαφωτισμού, τα βασικά κατηγορήματα της αυτονομίας, η ηθική κριτική και η δημιουργικότητα, αποτελούν ταυτόχρονα και τα θεμέλια που συγκροτούν μια γνήσια πολιτική ιστορία.
Υπάρχει μια βασική διχοτόμηση μεταξύ αυτονομίας και ετερονομίας, που συγκροτούνται ως συνολικώς περιέχοντα αμοιβαίως αποκλειστικά μοντέλα της θέλησης. Δηλαδή ή η θέληση δίνει το νόμο στον εαυτό της, στην οποία περίπτωση έχουμε αυτονομία, ή ο Νόμος κατά κάποιο τρόπο δίνεται στη θέληση εξωτερικά, στην οποία περίπτωση έχουμε ετερονομία.
Ο Φρόυντ αλλά και η μεταφροϋδική ψυχανάλυση μας δείχνουν ότι το Εγώ, ο φορέας της ορθολογικής σκέψης στον ψυχισμό του ατόμου, παραμένει πάντα διχασμένο, αποκλείοντας κατ’ αυτό τον τρόπο την προοπτική θεώρησης του υποκειμένου ως μιας υποστατικής ενότητας που εξουσιάζει απόλυτα τις καταστάσεις του νου έτσι ώστε να μπορέσει ν’ αποτελέσει έναν αυτόνομο φορέα ορθολογικών προθέσεων, επιδιώξεων και επιλογών.
[Ο Καστοριάδης βασίζεται στον «τρόπο του είναι» του ασυνειδήτου. Θεωρεί ότι το ασυνείδητο, ως μια αδιαχώριστη «παραστασιακή/αισθηματική/προθεσιακή» ροή, δεν μπορεί ποτέ να καθοριστεί απόλυτα, χωρίς να παύει να επιδέχεται επιμέρους καθορισμούς. Αντιστοιχεί σε ένα ριζικά διαφορετικό τρόπο του είναι από αυτόν που θέτει η παραδοσιακή λογική, τον οποίο και ονομάζει μάγμα. Το μάγμα ορίζεται ως «αυτό από το μπορούμε να εξάγουμε (ή μέσα στο οποίο μπορούμε να κατασκευάσουμε) συνολιστικές οργανώσεις απροσδιόριστου αριθμού αλλά που δεν μπορεί ποτέ να ανασυγκροτηθεί (ιδεατά) με συνολιστική (πεπερασμένη ή άπειρη) σύνθεση αυτών των οργανώσεων»]
Ενώ το σύστημα του Υπερ-Εγώ πρέπει ήδη να κατέστησε σαφές ότι η αντίληψη και η συνείδηση αναπτύσσονται μέσω της επαφής με τον Άλλο, η γλωσσολογική αποδόμηση του υποκειμένου επισημαίνει ότι αυτός ο Άλλος είναι πάντοτε δεδομένος και προϋπάρχων. Το μεσευμένο από κοινωνικά καταξιωμένα αντικείμενα σύστημα γλωσσικών νοημάτων προηγείται πάντα των επιμέρους ατόμων, κι έτσι η εικόνα του καντιανού υποκειμένου, του προικισμένου με δημιουργικό λόγο και θέληση ικανή να προσδώσει ηθικό περιεχόμενο στις πράξεις του χωρίς κοινωνικό δεσμό, είναι αναγκαστικά ατελής.
Η αυτονομία μπορεί να συνταχθεί χωρίς κίνδυνο ιδεαλισμού και χωρίς να εμφανίζεται ως μια υπερβολική απαίτηση για το υποκείμενο, μόνο αν ιδωθεί ως η μεγιστοποίηση της ελεύθερης σχέσης και επαφής του Εγώ με τις δυνάμεις του ασυνείδητου, του Υπερεγώ και της γλώσσας.
[βασική θέση του Λακάν και του Καστοριάδη είναι η ύπαρξη μέσα στην ψυχή δομών νοήματος που ποτέ δεν είναι πλήρως κλειστές και ορισμένες]
Η αυτονομία εδραιώνεται στην ψυχική ωριμότητα του υποκειμένου και είναι περισσότερο συνυφασμένη με μια ικανότητα, η οποία, αν καλλιεργηθεί, μπορεί να καταλήξεις στην αυτοδέσμευση, δηλαδή στην συνειδητοποίηση του ατόμου ως μέλους μιας συλλογικότητας και στην αναγνώριση ότι οι αποφάσεις του είναι συνυπεύθυνες για τον προσανατολισμό των κοινωνικών πρακτικών.
[η αυτονομία θα είναι η κυριαρχία του συνειδητού πάνω στο ασυνείδητο]
[ το Εγώ της αυτονομίας δεν είναι απόλυτος Εαυτός, μονάδα που καθορίζει και στιλβώνει την εξωτερική-εσωτερική της επιφάνεια για να την απαλλάξει από τις βρωμιές που έφερε η επαφή με τους άλλους· είναι η εναργός και διαυγής αρχή που αναδιοργανώνει συνεχώς τα περιεχόμενα, βοηθούμενη από τα ίδια αυτά περιεχόμενα, που παράγει μ’ ένα υλικό και σε συνάρτηση με ανάγκες και ιδέες, οι οποίες είναι μίγμα αυοτού που βρήκε να υπάρχει ήδη και αυτού που η ίδια παρήγαγε] Καστοριάδης

ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αν προσπαθήσω να αποδώσω με λίγες λέξεις τη στάση που κράτησα τότε δεν θα εξαπατηθεί λιγότερο ο αναγνώστης από μένα. Ξέρουμε πως η γλώσσα μας είναι ανίκανη ακόμα και τα είδωλα να αποκαταστήσει των σβησμένων και των αλλόκοτων καταστάσεων. Αυτό συμβαίνει σ’ όλη την έκταση αυτού του ημερολογίου αν προσπαθήσω να το κάνω μια καταγραφή εκείνου που υπήρξα, κάποτε. Αποσαφηνίζω λοιπόν την κατάσταση και λεω ότι το κείμενο αυτό χρέος έχει να σας πληροφορήσει για το ποιος είμαι σήμερα που το γράφω. Δεν αποτελεί μια αναζήτηση του περασμένου καιρού. Είναι ένα έργο τέχνης που η ματιέρα και το πρόσχημα του είναι η ζωή που έζησα παλιά. Θα είναι ένα προϊόν που έχει σταθεί ακίνητο με τη βοήθεια του παρελθόντος, το αντίθετο δεν συμβαίνει. Μάθετε λοιπόν ότι τα γεγονότα έγιναν έτσι όπως σας λεω πως έγιναν, τα ερμηνεύει όμως αυτό που είμαι σήμερα εγώ, αυτό που έχω γίνει.

(Ζαν Ζενέ, το ημερολόγιο ενός κλέφτη)
Η ζωή μου πρέπει να είναι ένα συναξάρι, που θα πει να διαβάζεται, κι όταν κάποιος την διαβάζει να ζωντανεύει μέσα του μια καινούργια συγκίνηση που την ονομάζω ποίηση. Εγώ πια δεν είμαι τίποτα, ένα πρόσχημα μόνο.
(Ζαν Ζενέ, το ημερολόγιο ενός κλέφτη)

ΔΟΜΙΚΙΣΜΟΣ

...Η αντίληψη για την κοινωνία ως σύστημα, έστω "ανοιχτό", έχει προκαλέσει σημαντική συζήτηση και ανάμεσα στους θεωρητικούς του μαρξισμού. Χαρακτηριστική η αντίθεση του Henri Lefebvre στη συστημική αντίληψη για την κοινωνία και η αντιπαράθεση του στον μαρξιστικό στρουκτουραλισμό. Ο πυρήνας της συζήτησης αφορά το αντιθετικό δίπολο κοινωνικής δομής και κοινωνικής σχέσης. Εάν προεξέχον στοιχείο θεωρηθεί η κοινωνική δομή, τούτο οδηγεί σε μία "συστημική" αντίληψη για την κοινωνία, η οποία υποβαθμίζει και αλλοιώνει την "κίνηση" της ως θεμελιώδη διάσταση της συγκρότησης της. Ο συστημικός λόγος, άλλωστε, από την ίδια του την αφετηρία καθίσταται στατικός, αγκυλώνεται οσοδήποτε σύνθετη και πολυεπίπεδη κι αν είναι η σύλληψη του για την κοινωνική πραγματικότητα ως σύστημα. Από την άλλη πλευρά, η προβολή της έννοιας της σχέσης και η υποβάθμιση στην ανάλυση μας της έννοιας της δομής οδηγεί στην παραγνώριση της τάσης της κοινωνικής πραγματικότητας, να κρυσταλλώνεται σε δομές. Δομές οι οποίες, αν και ουδέποτε ολοκληρώνονται εξ αιτίας της "κίνησης" της κοινωνίας, δίνουν υπόσταση και μορφή (έστω ατελή, υπό συνεχή εξέλιξη/μετάλλαξη-υπέρβαση ή/και αποσύνθεση-ανασύνθεση) στις συγκεκριμένες κοινωνικές συγκροτήσεις κάθε ιστορικής φάσης. Η έννοια του "ανοικτού συστήματος" δεν φαίνεται να λύνει το ζήτημα του αντιθετικού δίπολου κοινωνικής δομής-κοινωνικής σχέσης, παρά μόνο με τη χρήση ενός αυτοαναιρούμενου όρου. Αντίθετα ο χαρακτήρας του αντιθετικού δίπολου κοινωνικής δομής- κοινωνικής σχέσης προσεγγίζεται επαρκέστερα, αν το κατανοήσουμε ως διαλεκτική σχέση στα πλαίσια της ανάπτυξης της "ιστορικής δυναμικής": οι κοινωνικές σχέσεις τείνουν να αρθρώνονται σε (ατελείς πάντα) κοινωνικές δομές, αυτοαναιρούμενες εν μέρει ή και συνολικά δια μέσου αυτής της άρθρωσης (λ.χ. ο μετασχηματισμός του κοινωνικού κινήματος σε κοινωνικό θεσμό αποτελεί ταυτόχρονα μία ποιοτική αλλαγή-μετάλλαξη, αλλά και μια αυτοαναίρεση του κοινωνικού κινήματος μέσα από τη νέα του θεσμική υπόσταση). Αντίστροφα, οι κοινωνικές δομές μέσα από τις εσωτερικές τους αντιφάσεις που συνδέονται με το ατελές της υπόστασης τους και τις αντιθέσεις που αναπαράγουν ή/και προκαλούν σε ένα νέο πεδίο, προωθούν την "κίνηση" (εξέλιξη ή/και μετάλλαξη-υπέρβαση ή/και αποσύνθεση-ανασύνθεση) των κοινωνικών σχέσεων, αυτοαναιρούμενες επίσης εν μέρει ή και συνολικά, αφού αυτή η "κίνηση" εμπεριέχει ταυτόχρονα και την αποδόμηση και εκ νέου αναδόμηση της κοινωνικής πραγματικότητας.
(Στέλιος Μπαμπάς, Γιατί ο Μαρξ "ψήφιζε" διεθνοποίηση;, σ.17 παρατήρηση, 1977)
...η στρουκτουραλιστική εκδοχή του μαρξισμού, που εμφανίστηκε στη Γαλλία στα μέσα της δεκαετίας του 1960, επιδίωξε να εναρμονίσει τη μαρξιστική σκέψη με τον φαινομενικά οργανωμένο και "αυτόματο" χαρακτήρα της προηγμένης καπιταλιστικής κοινωνίας, κοινωνίας όπου τόσο η εργατική όσο και η αστική τάξη έχουν "προκαθορισμένους" ρόλους. Για στοχαστές όπως oι Saussure και Jacobson, που ερεύνησαν την εσωτερική δομή της γλώσσας, Levi-Strauss, που εφάρμοσε το στρουκτουραλισμό στις πρωτόγονες ιεροτελεστίες, Lacan, που έκανε το ίδιο στην ψυχολογία, και Foucault στις κοινωνικές σχέσεις και τη γνώση, κομβικό σημείο για την κατανόηση της ανθρώπινης κοινωνίας δεν είναι "οι συνειδητές δραστηριότητες του ανθρώπινου υποκειμένου, αλλά η μη συνειδητή δομή που προϋποθέτουν αυτές οι δραστηριότητες" (McLellan 1979). Ο Louis Althusser εισήγαγε αυτή τη στρουκτουραλιστική οπτική στα κείμενα του Μαρξ στα πλαίσια της κριτικής του μαρξιστικού ανθρωπισμού των Lefebvre και Sartre. Όπως ο Levi-Strauss, o Foucault και άλλοι στρουκτουραλιστές, ο Althusser αντιμάχεται τον υποκειμενισμό που τοποθετεί το "ανθρώπινο" υποκείμενο στο κέντρο των μεταφυσικών συστημάτων. Στην έμφαση που δίνει στο άτομο και στην ατομική δραστηριότητα ο Sartre, o Althusser αντιπαραθέτει την αντίληψη του σχετικά με τις εξαρτημένες πράξεις και το άτομο που είναι υποταγμένο σε ιδεολογικούς μηχανισμούς...
(Martin Carnoy, Κράτος και πολιτική θεωρία, σ. 125)
Η ιστορία δεν γράφεται ούτε από τα γεγονότα, ούτε από τα υποκείμενα αλλά από τους «λόγους» τους.
Ο στρουκτουραλισμός δεν δέχεται ως αφετηρία το σκεπτόμενο υποκείμενο αλλά τη δομή. Η δομή είναι πιο ασφαλής τόπος για στοχασμό από το υποκείμενο που διαρκώς αλλάζει υπό την επιρροή των ιδεολογιών. Η δομή λοιπόν δεν έχει ιδεολογία.
Φουκώ
Ο δομισμός θέτει το υποκείμενο ως κάθε φορά, σημείο τομής πολλαπλών δομών νοήματος. Αυτές οι δομές αντιστοιχούν στους κοινωνικούς, μη βιολογικούς καθορισμούς του υποκειμένου και το ορίζουν πλήρως, μη επιτρέποντας κάποια αυτονομία. Ταυτόχρονα όμως αυτές οι δομές προσδιορίζουν και μια ταυτότητα –ή ταυτότητες- του υποκειμένου ως τέτοιου. Πρόκειται για την ταυτότητα του, με καντιανούς όρους, εμπειρικού υποκειμένου, δηλαδή του καθορισμένου και προσδιορίσιμου μέρους του υποκειμένου. Η θεμελίωση της ταυτότητας δεν ήταν αναγκαία για το υποκείμενο ως φορέα του ορθού λόγου και εξ ορισμού αυτόνομου, όπως το καντιανό νοητικό υποκείμενο, γιατί ο λόγος εμπεριέχει τη δυνατότητα ανακλαστικής στοχαστικότητας. Παράλληλα δεν είχε νόημα η αναφορά σε «ταυτότητα» για το πλήρως καθορισμένο μέρος του υποκειμένου. Στο δομισμό συναντάμε το παράδοξο της αναφοράς σε ταυτότητα, που υπονοεί αυτοαναφορικότητα και παραπέμπει σε δυνατότητα γνώσης και δράσης και, ταυτόχρονα, τη θέση ότι η ταυτότητα αυτή είναι πλήρως ετεροκαθορισμένη. Είναι ακριβώς αυτό το παράδοξο που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια υπέρβαση της απόρριψης κάθε δυνατότητας αυτονομίας του υποκειμένου.
(Κανάκης Λελεδάκης, το υποκείμενο στην ύστερη νεωτερικότητα)

ΕΓΚΛΗΜΑ

Η απλούστερη αιτία που μ’ έκανε κλέφτη είναι πως έπρεπε να φάω. Ποτέ ωστόσο αυτή την εκλογή μου δεν την προκαθόρισε η ανταρσία, η πίκρα, η οργή ή όποιο αίσθημα παρόμοιο. Προετοίμασα την περιπέτεια μου μ’ ένα μεράκι μανιακού, «μ’ ένα μεράκι ζηλωτού», όπως στολίζουμε μια κάμαρα όπου θα κάνουμε έρωτα. Γιατί εμένα η κάβλα μου ήταν το έγκλημα.
Πολύ φοβούμαι πως ο δεσμός που συγκρατούσε τις συμμορίες ήταν ίσως ναι απληστία που κρυβόταν πίσω από το θυμό, πίσω απ’ τη διεκδίκηση περισσότερης δικαιοσύνης. Όταν κανείς δίνει στον εαυτό του τέτοιες προφάσεις και δικαιολογίες, γρήγορα φτάνει στο σημείο, έχοντας πάρει τις προφάσεις αυτές για ξεκίνημα, να πλάσει μια ηθική που είναι η σκιά του εαυτού της.
(Ζαν Ζενέ, το ημερολόγιο ενός κλέφτη)
Το ότι κάποια πύλη οδηγούσε από τον φωτεινό, καθημερινό κόσμο που μέχρι τώρα γνώριζε σ’ έναν άλλο, θαμπό, σκοτεινό, ταραγμένο, απογυμνωμένο, παθιασμένο και καταστροφικό. Ότι ανάμεσα στους τακτοποιημένους ανθρώπους, που η ζωή τους μοιράζεται όπως σ’ ένα στέρεο, διάφανο οικοδόμημα από σίδερο και γυαλί, μεταξύ του γραφείου και της οικογένειας, και στους άλλους, τους απόκληρους, τους ακόλαστους, τους βρομερούς, αυτούς που έχουν βάψει τα χέρια τους με αίμα ή περιπλανιούνται σε λαβύρινθους γεμάτους ουρλιαχτά, δεν υπάρχει μόνο ένα και μοναδικό πέρασμα, αλλά ότι τα σύνορα τους βρίσκονται τόσο κοντά, που λες πολλές φορές συγχέονται, καθιστώντας την επικοινωνία μεταξύ τους πολύ εύκολη, οποιαδήποτε στιγμή…
(Ρομπερτ Μουζίλ, οι αναστατώσεις του οικότροφου Ταίρλες, 1906)
ΕΓΩ
Το Εγώ είναι ένας μηχανισμός άμυνας ο πυρήνας του οποίου αναπτύσσεται με αφετηρία το σύστημα «αντίληψη της πραγματικότητας – πρακτική συνείδηση». Η έννοια του «ορθολογικού» σκιαγραφείται από την ψυχανάλυση διαμέσου της κατηγορίας του Εγώ, το οποίο συλλαμβάνεται πρώτα απ’ όλα ως ένα όργανο ρύθμισης και προσαρμογής στην πραγματικότητα. Έχοντας ως αφετηρία τη συνειδητή αντίληψη, το Εγώ διακινεί μια σειρά από μηχανισμούς άμυνας οι οποίοι έχουν ως προορισμό τους να θέσουν προοδευτικά υπό την κυριαρχία τους όλο και πιο εκτεταμένα στρώματα του ασυνείδητου, ουδετεροποιώντας (από-σεξουαλικοποίηση) τις επιθυμικές επενδύσεις και απαιτήσεις (libido) που απορρέουν απ’ αυτό, με σκοπό να το καταστήσουν υπάκουο στον κόσμο. Καθώς το Εγώ σταδιακά αναπτύσσεται, εμφανίζεται ως ο εκπρόσωπος των συμφερόντων του ατόμου. Κατ’ αρχήν, διότι παρέχει μια αρχική αντίληψη της ενότητας του σώματος (και αναγνώρισης «εαυτού» στον καθρέφτη θα πει ο Λακάν) που παρέχει μια πρόωρη αγαλλίαση κι ένα ναρκισσιστικό αίσθημα παντογνωσίας και παντοδυναμίας, το οποίο έχει τη λειτουργία της παραγνώρισης της αδυνατότητας της πληρότητας και της ψευδαίσθησης του κλεισίματος, υποδηλώνοντας την ικανότητα της προσωπικότητας να θέσει τις επιδιώξεις της στην υπηρεσία προσωπικών αναγκών (αυτοκρατία).
(Β Ρωμανός, το υποκείμενο στην ύστερη νεωτερικότητα)
ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ
Τώρα, η "εκσυγχρονιστική στρατηγική" αποκτά μια ποιοτική διαφορετικότητα` η νέα της "νομοτέλεια" αναγνωρίζεται (άμεσα και προοπτικά) στην επιδίωξη του τρίπτυχου: αναδιάρθρωση -αξιοποίηση του υπαρκτού βιομηχανικοπαραγωγικού δυναμικού και των καθολικοποιημένων καπιταλιστικών σχέσεων για την αποκατάσταση της αναπαραγόμενης αυτονομίας και της λειτουργικής ανταγωνιστικότητας (στα νέα πλαίσια ανταγωνιστικών σχέσεων του παγκοσμιοποιημένου-ενοποιημένου καπιταλιστικού κόσμου, κατά την εποχή της "τεχνολογικής επανάστασης") της "εθνικής" καπιταλιστικής κυρίαρχης τάξης, κοινοβουλευτική δημοκρατία - άρση των παραδοσιακών οριοθετήσεων και διεύρυνση ενός πλέγματος αναβαθμισμένων θεσμών ελέγχου με στόχο την Πολιτική αφομοίωση-απορρόφηση της κοινωνικής δυναμικής, "κοινωνία των πολιτών" - επεξεργασία ενός δικτύου θεσμικών εγγυήσεων των ατομικών και συλλογικών "δικαιωμάτων και ελευθεριών" στη βάση μιας εμπεδωμένης κουλτούρας "συνδιαχείρησης" και "κοινωνικής αμοιβαιότητας".
(Ν. Σ., αναρχική θεώρηση Νο1,1990)
...η συζήτηση και η πολιτική πρακτική ως προς τον "εκσυγχρονισμό" αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα:
Το πρώτο αφορά τη δυναμική αντιστοίχησης της οργάνωσης της κοινωνίας στην ανάπτυξη των παραγωγικών της δυνάμεων και ειδικότερα της τεχνολογικής και παραγωγικής της δομής, αλλά και γενικότερα τη δυναμική αντιστοίχησης της κοινωνίας στις ιστορικά διαμορφωμένες της ανάγκες.
Το δεύτερο επίπεδο εκκινεί από τη διαπίστωση της άνισης και ανομοιόμορφης εξέλιξης των κοινωνιών στα πλαίσια του ενιαίου συστήματος. Άνισης και ανομοιόμορφης εξέλιξης ως προς την κατανομή του πλούτου και την ικανοποίηση των αναγκών, τη συμμετοχή στην παραγωγή, την κατανάλωση, το επίπεδο και την ποιότητα ζωής. Τις δομές, τους θεσμούς, την οργάνωση της κοινωνικής ζωής...
...ειδικότερα στην εποχή μας ο εκσυγχρονισμός συνδέεται με την "επανάσταση" των νέων τεχνολογιών (πληροφορική- αυτοματισμός- τηλεματική-βιοτεχνολογία) και τις κοινωνικές της εξελίξεις...
...η "επανάσταση" των νέων τεχνολογιών ανοίγει πράγματι νέους ορίζοντες στην ανθρωπότητα: ένα ποιοτικό άλμα στην παραγωγική διαδικασία, την παραγωγή και μετάδοση της πληροφορίας και της γνώσης, την επικοινωνία αλλά και τη δυνατότητα ικανοποίησης των ιστορικά διαμορφωμένων αναγκών. Συγκροτεί υπό μία έννοια το τεχνολογικό υπόβαθρο υπέρβασης του "κόσμου της ανάγκης". Αλλά αυτή η "επανάσταση" δεν γίνεται σε ιστορικό κενό. Γίνεται υπό τους ιστορικούς όρους του καπιταλιστικού συστήματος. Ο χαρακτήρας και ο προσανατολισμός της καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από αυτό, και αντίστοιχα από την άλλη πλευρά, η "επανάσταση" των νέων τεχνολογιών συμβάλλει καθοριστικά στη μορφή που προσλαμβάνει σήμερα ο καπιταλισμός...
...εμφανίζονται με επίταση ορισμένες κεντρικές τάσεις, που ανατρέπουν ουσιαστικά το κοινωνικό-πολιτικό και ιδεολογικό πεδίο που βαθμιαία συγκροτήθηκε και τελικά φαινόταν να επικρατεί τουλάχιστον στον "ισχυρό πυρήνα" του καπιταλιστικού κόσμου:
-υπονόμευση ιδεών και αξιών που χαρακτήρισαν τη αστική κοινωνία (δικαιώματα του ανθρώπου-κοινοβουλευτισμός- έθνος και οι αξίες περί αυτό)
-επιβολή μορφών και θεσμών αυταρχικής τεχνοκρατικής διακυβέρνησης υπό το ένδυμα της "μαζικής δημοκρατίας"
-απορύθμιση των διαμορφωμένων μηχανισμών και θεσμών παρέμβασης και κοινωνικού ελέγχου
-διαμόρφωση του ιδεολογικού σχήματος της "μοναδικής σκέψης"...
...αναδείχνεται το ιστορικό γεγονός της αδυναμίας του καπιταλισμού ν' αντιστοιχίσει στις νέες τεχνολογικές συνθήκες, χωρίς να τεθεί υπό αίρεση ο ίδιος ο δομικός του πυρήνας...
...θα ήταν πολύ σημαντικό για την κοινωνική θεωρία, αλλά και για την κοινωνική και πολιτική πράξη, το εγχείρημα μιας ανάλυσης της στάσης των κοινωνικών τάξεων, στρωμάτων και κατηγοριών απέναντι στον εκσυγχρονισμό ως στοιχείο της ιστορικής δυναμικής και τον "εκσυγχρονισμό" ως στοιχείο της κυρίαρχης ιδεολογίας...
(Στέλιος Μπαμπάς, Γιατί ο Μαρξ "ψήφιζε" διεθνοποίηση;, σ.42-45,51)
ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ
Ελεύθερος χρόνος κι όχι χρόνος ανάπαυσης. Ο τελευταίος τείνει να αυξηθεί στην προχωρημένη βιομηχανική κοινωνία, αλλά δεν είναι ελεύθερος στο βαθμό που καθορίζεται από τις μπίζνες και την πολιτική.
ΕΝΑΓΩΓΗΣΗ (introjection)
Οι κυρίαρχες μορφές κοινωνικού ελέγχου είναι τεχνολογικές με καινούργια έννοια. Χωρίς αμφιβολία, η τεχνική δομή και η αποτελεσματικότητα του μηχανισμού παραγωγής και καταστροφής στη σύγχρονη περίοδο υποβοήθησαν την υποταγή του πληθυσμού στον τωρινό καταμερισμό της εργασίας. Ακόμη αυτή η ενσωμάτωση συνοδεύτηκε πάντοτε από περισσότερο έκδηλες μορφές καταναγκασμού, όπως η απώλεια των μέσων συντήρησης, η οργάνωση της δικαιοσύνης, της αστυνομίας, του στρατού. Αυτό συνεχίζεται και τώρα. Σήμερα όμως ο τεχνικός έλεγχος έχει γίνει η ενσάρκωση της λογικής, είναι στην υπηρεσία όλων των ομάδων, όλων των κοινωνικών συμφερόντων - έτσι ώστε κάθε αντίθεση να μοιάζει ακατανόητη και κάθε αντίσταση αδύνατη.
Στα πιο προχωρημένα τμήματα αυτού του πολιτισμού, ο κοινωνικός έλεγχος έχει ε ν α γ ω γ η θ ε ί τόσο βαθιά ώστε δεν πρέπει να μας ξαφνιάζει το γεγονός ότι οι δυνάμεις αντίδρασης του ατόμου έχουν υποστεί έντονη αλλοίωση. Η πνευματική και συναισθηματική άρνηση του κομφορμισμού θεωρούνται σαν δείγμα νεύρωσης και αδυναμίας. Αυτή είναι η κοινωνικό-ψυχολογική πλευρά του σημαντικότερου πολιτικού γεγονότος της σύγχρονης εποχής...της εξαφάνισης των ιστορικών εκείνων δυνάμεων που, στο προηγούμενο στάδιο, εκπροσωπούσαν καινούργιες δυνατότητες και μορφές ζωής.
Αλλά ο όρος "εναγώγηση" δεν εκφράζει και τον τρόπο που το άτομο αναπαράγει και διαιωνίζει τους εξωτερικούς ελέγχους που η κοινωνία ασκεί επάνω του. Ο όρος αυτός εκφράζει τα περισσότερο ή λιγότερο αυθόρμητα στάδια από τα οποία το Εγώ εισάγει το "εξωτερικό" στο "εσωτερικό". Έτσι η εναγώγηση αντιμετωπίζει την ύπαρξη μιας εσωτερικής ανταγωνιστικής διάστασης που διαχωρίζεται από εξωτερικές επιταγές - μία συνείδηση κι ένα ασυνείδητο καθαρά ατομικά και διαφορετικά απ' τις δημόσιες εκδηλώσεις και τη δημόσια συμπεριφορά. Σ' αυτή τη περίπτωση η ιδέα μιας "εξωτερικής ελευθερίας" θα έβρισκε την πραγματοποίηση της...θα όριζε τον ιδιωτικό χώρο που μέσα του ο άνθρωπος θα μπορούσε να γίνει και να παραμείνει ο "εαυτός" του.
Η τεχνολογική πραγματικότητα, σήμερα, κατέκλυσε αυτό τον ιδιωτικό χώρο και τον περιόρισε. Το άτομο έχει κατακτηθεί ολοκληρωτικά από τη μαζική παραγωγή και διανομή και η βιομηχανική ψυχολογία έχει από καιρού ξεπεράσει τα όρια του εργοστασίου. Τα διάφορα στάδια εναγώγησης αποκρυσταλλώθηκαν σε σχεδόν μηχανικές αντιδράσεις. Άρα δεν υπάρχει προσαρμογή αλλά μίμησις, άμεση ταύτιση του ατόμου με την κοινωνία τ ο υ και, μέσα από αυτή, με την κοινωνία στο σύνολό της...
(Χ. Μαρκούζε, ο μονοδιάστατος άνθρωπος, σ.40-41)
ΕΝΝΟΙΑ
Η λογική μορφή του καθολικού είναι η έννοια. Ο Χέγκελ λεει ότι η αλήθεια και η ουσία των πραγμάτων βρίσκεται στην έννοια τους. Η έννοια είναι η ιδέα που εκφράζει την ουσία των πραγμάτων, διακρίνοντας της από την πολυμορφία της φαινομενικής τους ύπαρξης (σ.131)
...ο όρος έννοια εμφανίζεται με διάφορες σημασίες στην έκθεση του Χέγκελ.
1. Έννοια είναι η "ουσία" και η "φύση" των πραγμάτων, "αυτό που γνωρίζουμε από τα πράγματα και για τα πράγματα" με το νοείν και "αυτό που είναι πραγματικά αληθινό σ' αυτά". Η σημασία αυτή υπονοεί ένα πλήθος εννοιών που αντιστοιχούν στο πλήθος των πραγμάτων που δηλώνουν.
2. Η έννοια ορίζει την έλλογη δομή του είναι, τον κόσμο ως Λόγο. Με το νόημα αυτό η έννοια είναι " μία και αποτελεί την ουσιαστική βάση" και το πραγματικό περιεχόμενο της Λογικής.
3. Η έννοια στην αληθινή της μορφή ύπαρξης είναι "το ελεύθερο, ανεξάρτητο και αυτοκαθοριζόμενο Υποκειμενικό, ή μάλλον το ίδιο το Υποκείμενο". Αυτό το νόημα δίνει στον όρο ο Χέγκελ όταν λεει "Ο χαρακτήρας του Υποκειμένου πρέπει να δίνεται μόνο στην έννοια"
(Χ. Μαρκούζε, λόγος και επανάσταση, σ.134)
Η λέξη «έννοια» χρησιμοποιείται για να δείξει τη νοητική έκφραση ενός αντικειμένου. Έτσι την αντιλαμβανόμαστε, την κατανοούμε και την γνωρίζουμε σαν το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας στοχασμού…Αν μια έννοια δεν δηλώνει ποτέ ένα ιδιαίτερο και συγκεκριμένο αντικείμενο, αν είναι πάντοτε αφηρημένη και γενική, αυτό συμβαίνει γιατί συλλαμβάνει κάτι περισσότερο, κάτι άλλο από το συγκεκριμένο αντικείμενο –καθορίζει μια καθολική σχέση, μια καθολική συνθήκη, που είναι ουσιαστική για το ιδιαίτερο είδος και που αποτελεί τη μορφή με την οποία μπορεί να εμφανιστεί σαν ένα συγκεκριμένης εμπειρίας αντικείμενο. Αν η έννοια κάθε συγκεκριμένου είναι το προϊόν μιας νοητικής ταξινόμησης, μιας νοητικής οργάνωσης, μιας νοητικής αφαίρεσης, οι νοητικές αυτές διαδικασίες τείνουν να συλλάβουν το συγκεκριμένο στο βαθμό που ανασυναρμολογούν το ιδιαίτερο αντικείμενο μεσ’ απ’ την καθολική του σχέση, την καθολική του συνθήκη. Έτσι η έννοια υπερβαίνει την άμεση φαινομενικότητα του αντικειμένου για να αγγίξει την πραγματικότητα του.
(Χ. Μαρκούζε, ο μονοδιάστατος άνθρωπος, σ.122)

ΕΝΟΧΕΣ

Όσο πιο μεγάλη, όσο πιο ολοκληρωτική κι ολότελα υπεύθυνη θα είναι η ενοχή που νιώθω εξαιτίας σας, τόσο μεγαλύτερη θα είναι και η ελευθερία μου, τόσο πιο τέλεια η μοναξιά μου και της ζωής μου η συνοχή. Μ’ αυτή την ενοχή μου κέρδιζα και το δικαίωμα να είμαι ευφυής. Απίστευτος είναι ο αριθμός των ανθρώπων που σκέφτονται, έλεγα από μέσα μου, χωρίς να έχουν το δικαίωμα. Δεν το είχαν πληρώσει κάνοντας μια τόσο μεγάλη προσπάθεια να σκεφτούν, ώστε η σκέψη τελικά να γίνεται απαραίτητη για τη σωτηρία της ζωής.
(Ζαν Ζενέ, το ημερολόγιο ενός κλέφτη)

ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ

Η ίδια η κατηγορία «κοινωνία» έκφραζε την οξύτατη σύγκρουση ανάμεσα στην κοινωνική και την πολιτική σφαίρα, ήταν η κοινωνία-ανταγωνίστρια του Κράτους. Το ίδιο και οι όροι «άτομο», «ατομισμός», «οικογένεια», καθόριζαν σφαίρες και δυνάμεις που δεν είχαν ακόμη ενσωματωθεί στις κατεστημένες δομές και που ήταν σφαίρες έντασης και αντίθεσης. Στη βιομηχανική κοινωνία, όπου εφαρμόζεται μια πολιτική αυξανόμενης ενσωμάτωσης, αυτές οι κατηγορίες χάνουν το κριτικό τους περιεχόμενο και γίνονται όροι περιγραφικοί, λειτουργικοί.
(Χ.Μαρκούζε, ο μονοδιάστατος άνθρωπος, σ.27)
ΗΓΕΜΟΝΙΑ
Η ηγεμονία είναι τούτο: ικανότητα να ενοποιούμε μέσω της ιδεολογίας και να διατηρούμε ενωμένο ένα κοινωνικό σύνολο που αντίθετα δεν είναι ομοιογενές, αλλά χαρακτηρίζεται από βαθύτατες ταξικές αντιφάσεις. Μία τάξη είναι ηγεμονεύουσα, ιθύνουσα και κυρίαρχη ως τότε που μέσω της πολιτικής, ιδεολογικής, πολιτιστικής δράσης της κατορθώνει να κρατάει ενωμένη μία ομάδα από ετερογενείς δυνάμεις και εμποδίζει να ξεσπάσουν οι αντιθέσεις που υπάρχουν ανάμεσα σ' αυτές τις δυνάμεις, προκαλώντας κρίση στην κυρίαρχη ιδεολογία και οδηγώντας στην άρνηση της, που συμπίπτει με την πολιτική κρίση των δυνάμεων που βρίσκονται στην εξουσία.
(Γκράμσι)
Η ηγεμονία έχει οικονομική, κοινωνική, θεσμική, ιδεολογική και πολιτιστική διάσταση. Η κυριαρχία στην πολυμορφία και συνθετότητα της αυτή συναρθρώνεται με την ηγεμονία ορισμένων κοινωνικών δυνάμεων στο σύνολο της κοινωνίας και τη δυνατότητα τους να ορίσουν και κατευθύνουν συνολικά την ιστορικότητα της...
Η χρησιμοποίηση του όρου της ηγεμονίας εδώ δεν αναφέρεται μόνο στο σχηματισμό και τη διεύθυνση του συνασπισμού ("ιστορικού μπλοκ") των κυριαρχούμενων, αλλά και στην κοινωνία ως όλο και τη συγκρότηση της ιστορικής της δυναμικής.
(Στέλιος Μπαμπάς, Γιατί ο Μαρξ "ψήφιζε" διεθνοποίηση;, σ.34, 1977)
Βρισκόμαστε ακόμα στο πεδίο της ταύτισης κράτους και κυβέρνησης -ταύτισης που απεικονίζει ακριβώς την οικονομικο-συντεχνιακή μορφή, μ' άλλα λόγια τη σύγχυση ανάμεσα στην κοινωνία των πολιτών και την πολιτική κοινωνία. Γιατί πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η γενική ιδέα του κράτους εμπεριέχει στοιχεία που πρέπει να παραπεμφθούν στην έννοια της κοινωνίας πολιτών (με την έννοια ότι θα μπορούσαμε να πούμε κράτος= πολιτική κοινωνία+ κοινωνία πολιτών, μ' άλλα λόγια ηγεμονία που προστατεύεται με τη θωράκιση της καταστολής)
[ερμηνεία: η ηγεμονία (διεύθυνση) είναι χαρακτηριστικό της κοινωνίας πολιτών και ο εξαναγκασμός (κυριαρχία) είναι χαρακτηριστικό του κράτους]
(Γκράμσι, 1971)

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑ

Εκτός από το χριστιανικό ημερολόγιο υπάρχουν περίπου άλλα 40 ημερολόγια σε όλο τον κόσμο. Μερικά από αυτά αναφέρονται πιο κάτω δείχνοντας τη σχέση που έχουν (τη χρονολογία τους) την 1η Γενάρη 2000. Βυζαντινό 7508, Κινέζικο 4636, Ινδικό (saka) 1921, Ισλαμικό (hegira) 1420, Ιουδαϊκό (Α.Μ.) 5760. Η ημερομηνία που αλλάζει ο χρόνος είναι διαφορετική σε κάθε ημερολόγιο.
ΘΕΩΡΙΑ
Η θεωρία –με την αυστηρή της έννοια- προϋποθέτει ένα συγκεκριμένο ορισμό του αντικειμένου της και συνεπάγεται μια απόδειξη που προσβλέπει στην ακρίβεια και που στηρίζεται σε μια λεπτομερειακή κριτική των «δεδομένων»: κάθε θεωρία –όπως κάθε ιδέα είναι ιδέα για «κάτι»- είναι θεωρία για…
(Φ. Σατελέ-Ε. Κουσνέρ, 1981)
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
"η θρησκεία εκθειάζεται και γίνεται χώρος καταφυγής κυρίως σε καιρούς κοινής δυστυχίας, αναταραχής και καταπίεσης...υπάρχει για να δίνει παρηγοριά στους αδικημένους και ελπίδα αποζημίωσης στους χαμένους"
#270
"δεν είναι η δύναμη, αλλά η αδυναμία που έκανε στους καιρούς μας τη θρησκεία ένα μαχητικό είδος ευσέβειας"
(Χέγκελ, φιλοσοφία του δικαίου)
ΚΟΡΠΟΡΑΤΙΣΜΟΣ
...πολιτική δομή στο εσωτερικό του αναπτυγμένου καπιταλισμού, που ενσωματώνει οργανωμένες κοινωνικοοικονομικές ομάδες παραγωγών διαμέσου ενός συστήματος εκπροσώπησης και συνεταιριστικής αλληλεπίδρασης στο επίπεδο της ηγεσίας και κινητοποίησης και κοινωνικού ελέγχου στο επίπεδο της μάζας...
(Panitch, 1980)
LAISSEZ-FAIRE
Στην οικονομία του laissez-fair οι αγορές είναι απορυθμισμένες και υπεράνω οποιουδήποτε πολιτικού ή κοινωνικού ελέγχου. Εποχή του laissez-fair είναι η περίοδος εκείνη του 19ου αιώνα κατά την οποία οι κυβερνήσεις ισχυρίζονταν ότι δεν επεμβαίνουν στην οικονομική ζωή.

ΜΟΝΕΤΑΡΙΣΜΟΣ

Η αποδοχή των νομισματικών στόχων σημαίνει ότι οι ανάγκες δανεισμού του δημόσιου τομέα (ΑΔΔΤ) γίνονται ένας στόχος, παρά ένα επακόλουθο, της πολιτικής. Οι ΑΔΔΤ είναι ένα συνδυασμένο έλλειμμα της κεντρικής κυβέρνησης, των τοπικών αρχών και των δημόσιων υπηρεσιών. Πρέπει να χρηματοδοτηθούν από έναν συνδυασμό δανεισμού (από τον ιδιωτικό τομέα ή από το εξωτερικό) και αύξησης της τροφοδότησης χρήματος. Μέχρι ο εσωτερικός δανεισμός να ανεβάσει τα επιτόκια, κάθε κυβέρνηση που έχει νομισματικούς στόχους και που επίσης δεν επιθυμεί αυξήσεις πέρα από ένα ασφαλές όριο των επιτοκίων, θα υποχρεωθεί να περιορίσει το μέγεθος των ΑΔΔΤ. Αυτό γίνεται υποχρεωτικά από ένα συνδυασμό αύξησης των φόρων και περικοπών των δημόσιων δαπανών. Έτσι, οι στόχοι της νομισματικής ανάπτυξης προκαλούν συνέπειες την κυβερνητική πολιτική φόρων και δαπανών.
ΟΥΣΙΑ
1. Η ουσία δεν έχει "προσδιορισμένο Είναι". Όλες οι κατά παράδοσιν προτάσεις σχετικά με ένα βασίλειο ιδεών ή υποστάσεων (ουσιών) πρέπει να απορριφθούν. Η ουσία δεν είναι ούτε κάτι μέσα στον κόσμο, ούτε κάτι υπεράνω του κόσμου, αλλά μάλλον η άρνηση του κάθε είναι.
2. Η άρνηση του κάθε είναι δεν είναι το μη-είναι, αλλά η "άπειρη κίνηση του Είναι" πέρα από κάθε προσδιορισμένη κατάσταση.
3. Η κίνηση δεν είναι τυχαία [μη αναγκαία] και εξωτερική διαδικασία που συντηρείται από τη δύναμη της αυτοπραγμάτωσης μέσω της οποίας ένα υποκείμενο προϋποθέτει τους προσδιορισμούς του ως φάσεις της ίδιας του της αυτοπραγμάτωσης.
4. Αυτή η δύναμη προϋποθέτει ένα ορισμένο είναι-καθεαυτό, μία ικανότητα για γνώση και για σκέψη πάνω στις καθορισμένες καταστάσεις. Η διαδικασία της ουσίας είναι μία διαδικασία αντανάκλασης.
5. Το υποκείμενο που αποκαλύπτεται ότι είναι η ουσία δεν βρίσκεται έξω από τη διαδικασία της αντανάκλασης ούτε και αποτελεί το αμετάβλητο υπόστρωμα της. Αποτελεί αυτή καθεαυτή τη διαδικασία και όλα του τα χαρακτηριστικά είναι δυναμικά. Η ενότητα του είναι το σύνολο μιας κίνησης που η θεωρία της Ουσίας περιγράφει ως κίνηση αντανάκλασης. (αντανάκλαση: η ικανότητα του νου να "αντανακλά" και να επεξεργάζεται τα προϊόντα της αίσθησης και της αντίληψης)
(Χ. Μαρκούζε, λόγος και επανάσταση, σ.147)
ΠΛΑΣΤΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ
...μπορούμε να πούμε πως η πλαστή συνείδηση κάνει τη σύνδεση των δεδομένων της εμπειρίας μέσα σε έννοιες που παραπέμπουν το ίδιο απόλυτα και αποτελεσματικά στη δοσμένη κοινωνία μέσα από τα δοσμένα γεγονότα.
Αν προτείνουμε αυτόν τον "κοινωνιολογικό ορισμό" δεν το κάνουμε εξ' αιτίας μιας κάποιας πρόληψης υπέρ της κοινωνιολογίας, αλλά γιατί υπάρχει μία αναμφισβήτητη επιδρομή της κοινωνίας στα δεδομένα της εμπειρίας. Συνακόλουθα η κοινωνία ασκεί μία συμπίεση πάνω στη διαμόρφωση των εννοιών και η συμπίεση αυτή ισοδυναμεί με την ακαδημαϊκή οροθέτηση της εμπειρίας, τη στηριγμένη στον περιορισμό του νοήματος.
(Χ.Μαρκούζε, ο μονοδιάστατος άνθρωπος, σ.212)
ΠΡΑΓΜΟΠΟΙΗΣΗ
...κατά τη μαρξική θεωρία: το γεγονός ότι όλες οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων στον κόσμο του καπιταλισμού εμφανίζονται ως σχέσεις μεταξύ πραγμάτων, ή ότι αυτό που στον κοινωνικό κόσμο φαίνεται να είναι σχέση μεταξύ των πραγμάτων και των "φυσικών νόμων" που ρυθμίζουν την κίνηση τους είναι στην πραγματικότητα σχέση μεταξύ ανθρώπων και ιστορικών δυνάμεων. Το εμπόρευμα για παράδειγμα, ενσωματώνει σε όλες του τις ιδιότητες τις κοινωνικές σχέσεις εργασίας...το κεφάλαιο είναι η δύναμη της κυριαρχίας πάνω στους ανθρώπους κτλ.
(Χ. Μαρκούζε, λόγος και επανάσταση, σ.119)
ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ
...Όταν η σκέψη γίνεται μέσον της πρακτικής, υλοποιεί το οικουμενικό περιεχόμενο των δεδομένων ιστορικών όρων, θραύοντας την ειδική μορφή της...
(Χέγκελ, φιλοσοφία της ιστορίας)
...είναι ευχάριστο να κατασκευάζει κανείς με τη σκέψη πολιτικά συστήματα (και υποκείμενα, θα λέγαμε) που ικανοποιούν τις απαιτήσεις του Λόγου(...). Με αυτές τις πολιτικές δημιουργίες συμβαίνει ό, τι και με τη δημιουργία του κόσμου: κανείς δεν ήταν παρών σε αυτή κι ούτε θα μπορούσε να ήταν, γιατί αλλιώς θα έπρεπε να ήταν ο δημιουργός του ίδιου του του εαυτού...
(Καντ)
...Δεν πιστεύω στον βολονταρισμό στην Ιστορία. Αντίθετα πιστεύω στη διαύγεια της νόησης και στα πρωτεία των λαϊκών κινημάτων σε σχέση με τη νόηση. Μ' αυτό το τίμημα, διότι δεν είναι ο υπέρτατος αναβαθμός, η διάνοια μπορεί να ακολουθεί τα λαϊκά κινήματα, να προσπαθεί να μην ξαναπέσουν στις παλιές παρεκκλίσεις και να τα βοηθάει να βρίσκουν μορφές οργάνωσης πραγματικά δημοκρατικές και αποτελεσματικές. Στο σημείο αυτό και μόνο σ' αυτό επιτρέπεται να τρέφουμε ελπίδες πως μπορούμε να επηρεάσουμε την πορεία της Ιστορίας. Καμιά ελπίδα δεν επιτρέπεται στα εσχατολογικά όνειρα μιας θρησκευτικής ιδεολογίας που έχουμε ψοφήσει. Αλλά να που βρεθήκαμε στην καρδιά της πολιτικής...
(Λουί Αλτουσέρ. αυτοβιογραφία, σ.267)
...Ποτέ. Ποτέ δεν κατάφερες να σκέφτεσαι μόνο άσπρο και μαύρο, καλούς και κακούς, θεό και διάβολο: παραδέξου πως πάντα - ακόμα κι όταν έμοιαζε να μην είναι έτσι - μέσα στο μαύρο το σπέρμα, την αντανάκλαση του αντιθέτου του: τη σκληρότητα σου, όποτε υπήρξες σκληρός, δεν τη στιγμάτισε και κάποια τρυφερότητα; Ξέρεις πως κάθε άκρο περιέχει την αντίθεση του; η σκληρότητα την τρυφερότητα, η δειλία την ανδρεία, η ζωή το θάνατο: κατά κάποιο τρόπο - σχεδόν χωρίς να το συνειδητοποιείς, επειδή είσαι αυτό που είσαι. από εκεί που είσαι κι έζησες ο, τι έζησες - το ξέρεις αυτό και ποτέ δεν κατάφερες να μοιάσεις σ' αυτούς που δεν το ξέρουν. Σ' ενοχλεί; Ναι, δεν είναι βολικό, είναι ενοχλητικό, θα ήταν πολύ βολικότερο να λες: εδώ είναι το καλό κι εδώ είναι το κακό. Το κακό. Εσύ δεν θα μπορέσεις ποτέ να τα διαχωρίσεις. Ίσως γιατί, όσο πιο απροστάτευτοι είμαστε, τόσο λιγότερο επιθυμούμε να χαθεί αυτή η ενδιάμεση, αμφίσημη ζώνη, ανάμεσα στο φως και τη σκιά: αυτή η ζώνη όπου μπορούμε να βρίσκουμε τη συγγνώμη. Όπου εσύ θα μπορέσεις να τη βρεις. Ποιος δεν είναι ικανός, σε μία μόνο στιγμή της ζωής του -όπως εσύ- να ενσαρκώσει ταυτόχρονα το καλό και το κακό, ν' αφήσει να τον οδηγήσουν ταυτόχρονα δύο μυστηριώδη νήματα, διαφορετικού χρώματος, που ξεκινούν από το ίδιο κουβάρι για ν' αρχίσει μετά το άσπρο νήμα ν' ανεβαίνει, το μαύρο να κατεβαίνει και, παρ' όλα αυτά, τα δυο τους να ξανασυναντηθούν στο τέλος ανάμεσα στα δάχτυλα σου; Δεν θα θέλεις να τα σκέφτεσαι όλα αυτά. Και θα μισήσεις το εγώ επειδή σου τα θυμίζει. Εσύ θα ήθελες να είσαι σαν κι αυτούς και τώρα, γέρος πια, σχεδόν το καταφέρνεις. Αλλά σχεδόν. Μόνο σχεδόν. Εσύ ο ίδιος θα εμποδίσεις τη λήθη` η γενναιότητα σου θα είναι δίδυμη αδελφή της δειλίας σου, το μίσος σου θα έχει γεννηθεί από τον έρωτα σου, όλη η ζωή σου θα έχει περικλείσει και προδιαγράψει το θάνατο σου: γιατί δεν έχεις υπάρξει ούτε καλός ούτε κακός, ούτε γενναιόδωρος ούτε εγωιστής, ούτε πιστός ούτε προδότης. Θ' αφήσεις τους άλλους να συμφωνούν για τα προτερήματα και τα ελαττώματα σου, αλλά εσύ ο ίδιος πώς θα μπορούσες ν' αρνηθείς πως κάθε σου ναι θα γίνει όχι, πως κάθε σου όχι θα γίνει ναι; Κανείς δεν θα το καταλάβει εκτός από σένα, ίσως. Ότι η ύπαρξη σου θα είναι φτιαγμένη απ' όλα τα νήματα του τελάρου, όπως οι ζωές όλων των ανθρώπων. Ότι δεν θα σου περισσέψει, ούτε και θα σου λείπει, έστω και μία ευκαιρία για να κάνεις τη ζωή σου αυτό που ήθελες. Κι αν θα είσαι ένα πράγμα, κι όχι κάποιο άλλο, θα είναι επειδή, παρ' όλα αυτά, θα πρέπει να επιλέξεις. Οι επιλογές σου δεν θα αρνηθούν τις υπόλοιπες δυνατότητες της ζωής σου, όλ' αυτά που θ' αφήνεις πίσω σου κάθε φορά που θα διαλέγεις: μόνο θα τις αποδυναμώνουν, θα τις αποδυναμώνουν σε τέτοιο βαθμό ώστε σήμερα η επιλογή σου και η μοίρα σου να είναι ένα και το αυτό: το νόμισμα δεν θα έχει πια δύο όψεις: η επιθυμία σου θα ταυτιστεί με τη μοίρα σου. Θα πεθάνεις; Δεν θα είναι η πρώτη φορά. Θα έχεις ζήσει τόση νεκρή ζωή, τόσες στιγμές που η ζωή θα εξαντλείται σε απλές χειρονομίες...
(Κάρλος Φουέντες, Ο θάνατος του Αρτέμιο Κρους, 1962)
Μόνο εγώ γνωρίζω τί θα μπορούσα να έχω κάνει...Για τους άλλους είμαι, στην καλύτερη περίπτωση, ένα ίσως.
(Σταντάλ, Το κόκκινο και το μαύρο)
Γιατί με τις σκέψεις συμβαίνει κάτι περίεργο. Πολύ συχνά είναι συμπτωματικές, εξαφανίζονται χωρίς να αφήσουν ίχνη και έχουν τις ζωντανές και τις νεκρές εποχές τους. Μπορεί να μας έρθει κάποτε μια λαμπρή ιδέα, που μαραίνεται σιγά-σιγά μέσα στα χέρια μας σα λουλούδι. Το σχήμα παραμένει, όμως τα χρώματα, η ευωδιά της έχουν γίνει καπνός. Μπορεί να τη θυμόμαστε λέξη προς λέξη και η λογική αξία της διατύπωσης της να παραμένει τελείως ανέπαφη, όμως κινείται στην επιφάνεια του εσωτερικού μας και Δε νιώθουμε πλουσιότεροι εξαιτίας της. Μέχρις ότου –ίσως ύστερα από χρόνια- άξαφνα έρχεται μια στιγμή που βλέπουμε πως στο μεσοδιάστημα δεν ξέραμε τίποτα γι’ αυτήν, αν και λογικά ξέραμε τα πάντα. Ναι, υπάρχουν νεκρές και ζωντανές σκέψεις. Εκείνες που κινούνται στην φωτισμένη επιφάνεια έτσι που να μπορούμε ανά πάσα στιγμή να τις εμπλέκουμε στα νήματα της αιτιότητας δεν είναι αναγκαστικά και οι πιο ζωντανές. Μια σκέψη που τη συναντούμε μ’ αυτόν τον τρόπο είναι αδιάφορη όσο και ο οποιοσδήποτε στρατιώτης στη μέση μιας φάλαγγας. Μια σκέψη που μπορεί να είχε διασχίσει πριν από πολύ καιρό το μυαλό μας, ζωντανεύει τη στιγμή που συνδυάζεται με κάτι που δεν έχει καμία σχέση με κάποια διανοητική εργασία, αλλά ούτε με τη λογική` έτσι, νιώθουμε την αλήθεια της ανεξάρτητα από κάθε δικαίωση, σαν μια άγκυρα που γαντζώνεται στην καταματωμένη ολοζώντανη σάρκα…Μια σημαντική ιδέα ολοκληρώνεται στον φωτεινό κύκλο του μυαλού και στον σκοτεινό βυθό του εσωτερικού μας εαυτού` πρόκειται για μια ψυχική κατάσταση, στης οποίας την κορυφή φυτρώνει ένα λουλούδι.
(Ρομπερτ Μουζίλ, οι αναστατώσεις του οικότροφου Ταίρλες, 1906)
ΣΟΣΙΑΛΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
Η πρωτοτυπία της σοσιαλδημοκρατίας σε σχέση με το λενινισμό οφείλεται στο ότι αυτή πιστεύει πως η δημοκρατία, μετά την κατάκτηση της εξουσίας με τον εκλογικό δρόμο, πρέπει να εξακολουθήσει να λειτουργεί για όλα τα μέλη της κοινωνίας…Δημοκρατία σημαίνει επομένως, για τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, δημοκρατία για όλους, τόσο για τους αστούς όσο και για τους εργαζόμενους…Η σοσιαλδημοκρατία αποδέχεται επομένως την κοινωνική διαίρεση σε όλο της το βάθος…Η σοσιαλδημοκρατία χαρακτηρίζεται στην πραγματικότητα από τον συμβιβασμό σε ό,τι αφορά την οικονομική εξουσία και από τον ειρηνικό ανταγωνισμό (δηλαδή την δημοκρατία) σε ό,τι αφορά την πολιτική εξουσία. Ο συμβιβασμός εξασφαλίζει τον ανταγωνισμό, με την έννοια ότι τον διαφυλάσσει. Η επιλογή της δημοκρατίας είναι κάτι περισσότερο από μια στρατηγική πρόσβασης στην εξουσία, είναι ένα ουσιώδες πολιτικό πρόγραμμα για την ίδια τη φύση της κοινωνίας που θα οικοδομηθεί…Η σοσιαλδημοκρατία αναγνωρίζει την ύπαρξη των ταξικών αντιθέσεων, αντλεί μάλιστα απ’ αυτές τη δύναμη της σαν κόμμα της εργατικής τάξης, κι αυτό την ξεχωρίζει από τα δεξιά πολιτικά κόμματα που στηρίζονται, και αυτά, στην αναγνώριση του πλουραλισμού…Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της σοσιαλδημοκρατίας οφείλεται στο ότι θεμελιώνει το πρόγραμμά της στην ύπαρξη της ταξικής αντίθεσης ανάμεσα στους εργαζόμενους και στην αστική τάξη. Αυτό την ξεχωρίζει από τα δεξιά κόμματα και την προσεγγίζει στα κομμουνιστικά. Αλλά δεν είναι διατεθειμένη να περιστείλει αυτήν την αντίθεση με την εξαφάνιση του αντιπάλου. Σε τούτο το θέμα δέχεται, όπως και η φιλελεύθερη δεξιά, τον πλουραλισμό μέσα στην κοινωνία.
(A. Bergounioux-B. Manin, 1979)
ΣΥΜΒΟΛΙΚΟ
Το «συμβολικό» παρέχοντας τη σχήμα του σημασιακού δεσμού δύο σημείων που ο ένας αυτοαναφορικά αντιπροσωπεύει τον άλλον, κατονομάζει έννοιες και αντικείμενα μορφοποιώντας έτσι μια προ-κατανόηση για τα γνωρίζοντα και δρώντα υποκείμενα μέσα στον κόσμο στον οποίο αντιμετωπίζουν του άλλους και αποκτούν εμπειρίες μαζί τους.
(Β Ρωμανός, το υποκείμενο στην ύστερη νεωτερικότητα)
ΥΠΕΡΕΓΩ
Ένα σύστημα που αντιπροσωπεύει τις αναστολές της ηθικής συνείδησης, λογοκρίνοντας, δικάζοντας και τιμωρώντας του Εγώ…
(Β Ρωμανός, το υποκείμενο στην ύστερη νεωτερικότητα)
ΦΥΛΑΚΗ
Μέσα μου η καταστροφή του κάτεργου σημαίνει κάτι σαν τιμωρία της τιμωρίας. Γιατί μ’ αυτό που κάνουν μ’ ευνουχίζουν, με γιατρεύουν από το ανοσιούργημα.
(Ζαν Ζενέ, το ημερολόγιο ενός κλέφτη)
ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗ
...αφού μπορούν να κατασκευαστούν και οι ίδιες, η πραγματική πολιτική επιχειρηματολογία υποδηλώνει σχεδόν αναπόφευκτα την απόπειρα να παραποιηθούν οι υπάρχουσες βουλητικές προτάσεις και να πάρουν συγκεκριμένη μορφή κι όχι απλώς να τις πραγματοποιήσουν ή να βοηθήσουν τον πολίτη να αποφασίσει. Μ' αυτόν τον τρόπο η πληροφόρηση και η επιχειρηματολογία που εντυπώνονται βαθιά θα γίνουν πιθανότατα υπηρέτες πολιτικών επιδιώξεων...
(Schumpeter, 1942)
ΧΡΟΝΟΣ
...τα προκαπιταλιστικά εδάφη δεν είχαν δική τους ιστορικότητα, γιατί ο πολιτικός χρόνος είναι χρόνος του σώματος του ηγεμόνα, που είναι ικανός να επεκταθεί, να συσταλεί και να κινηθεί σ' ένα συνεχή και ομοιογενή χώρο...
"οικουμενική" καπιταλιστική έννοια του χρόνου:
...αυτή η μήτρα διακρίνει για πρώτη φορά τις συγκεκριμένες χρονικότητες ως διαφορετικές χρονικότητες -δηλαδή ως ρυθμικές και μετρικές παραλλαγές ενός σειραϊκού, κατατμημένου, μη αναστρέψιμου και αθροιστικού χρόνου...
(Πουλαντζάς, 1980)
ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ των ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ
Η προχωρημένη βιομηχανική κουλτούρα είναι π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο ιδεολογική απ' αυτή που προηγήθηκε, γιατί σήμερα η ιδεολογία τοποθετείται μέσα στην ίδια τη διαδικασία της παραγωγής. (Τ. Αντόρνο, 1955)
Αυτή η φράση δείχνει, με εκκωφαντικό τρόπο, τις πολιτικές πλευρές του σύγχρονου τεχνολογικού ορθολογισμού. Ο μηχανισμός παραγωγής και τα αγαθά και οι υπηρεσίες που παράγει, "πλασάρουν" ή επιβάλλουν το κοινωνικό σύστημα στο σύνολο του. Τα μέσα συγκοινωνίας , μαζικής επικοινωνίας, οι ευκολίες ανεύρεσης κατοικίας, τροφής και ένδυσης, μία όλο και μεγαλύτερη "παραγωγή" τρόπων διασκέδασης και πληροφορίας, δημιουργούν νοοτροπία και συνήθειες, νοητικούς και συναισθηματικούς ερεθισμούς τέτοιους που να συνενώνουν τους καταναλωτές με τους παραγωγούς με περισσότερο ή λιγότερο ευχάριστο τρόπο και, μέσα απ' αυτούς, με το σύστημα στο σύνολο του. Τα προϊόντα διαπλάθουν και καθορίζουν μία ψυχολογία. Διαμορφώνουν μία πλαστή συνείδηση, ανίκανη να αισθανθεί την πλαστότητα της. Κι όταν τα προϊόντα αυτά γίνουν προσιτά σε ένα μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων και σε πολυπληθέστερα κοινωνικά στρώματα, τότε η δημοσιότητα δημιουργεί ένα τρόπο ζωής. Είναι ένας τρόπος ζωής καλύτερος από τον προηγούμενο και γι' αυτό, σαν τέτοιος, αντιστέκεται σε κάθε ποιοτική αλλαγή. Έτσι διαμορφώνεται η μονοδιάστατη σκέψη και συμπεριφορά, όπου οι ιδέες, οι επιθυμίες, οι στόχοι που, με το περιεχόμενο τους, ξεπερνούν το κατεστημένο του λόγου και της πράξης είτε απορρίπτονται, είτε περιορίζονται στο ρόλο των έσχατων προεκτάσεων αυτού του κατεστημένου. Ο ορθολογισμός του συστήματος και η ποσοτική του ανάπτυξη δίνουν λοιπόν έναν καινούργιο ορισμό σ' αυτές τις ιδέες, τις επιθυμίες και τους στόχους.
(Χ.Μαρκούζε, ο μονοδιάστατος άνθρωπος, σ.42)
ο συνδετικός κρίκος μεταξύ της πολιτικής και οικονομικής δομής της καπιταλιστικής κοινωνίας είναι η εμπορευματική μορφή
(Offe and Ronge, 1975)